Witamina B12 – jej rola i funkcje w organizmie, diagnostyka niedoborów

Witamina B12 (kobalamina) należy do grupy witamin rozpuszczalnych w cieczach. Jej kluczowa rola, to zapewnienie właściwego funkcjonowania układu nerwowego i krwiotwórczego.
Uczestniczy aktywnie w procesach krwiotwórczych –  jest niezbędna w przyswajaniu żelaza przez organizm, a jej niedobór jest jednym z czynników powodujących anemię, osłabienie odporności, a nawet zahamowanie wzrostu i rozwoju u dzieci.

Neurologiczna rola tej witaminy, to uczestnictwo w produkcji osłonek mielinowych na neuronach, w syntezie neuroprzekaźników, które wpływają na nasz nastrój, w syntezie cząsteczek DNA, w metabolizmie białek, węglowodanów i lipidów. Działa uspokajająco, wpływa pozytywnie na pamięć i koncentrację. Jej nieocenione działanie wspiera kwas foliowy oraz wit B6.

Ogromną zaletą wit B12 jest wytwarzanie energii wewnątrz komórek. Utrzymując jej odpowiedni poziom w organizmie wpływamy na redukcję uczucia zmęczenia czy znużenia i utrzymujemy wysoką aktywność i sprawność mięśni.

Najbogatsze źródła występowania wit. B12?

Źródłem witaminy B12 są produkty zwierzęce, głównie mięso i jego przetwory, nabiał, ryby, jaja. Nie występuje natomiast w produktach pochodzenia roślinnego (dlatego tak istotna jest jej suplementacja u osób pozostających na diecie wegańskiej).

Mało powszechną informacją na jej temat jest fakt, że znikome ilości kobalaminy wytwarzane są również przez florę bakteryjną jelita grubego, ale nie jest ona wykorzystywana przez organizm, ponieważ wchłanianie składników odżywczych odbywa się w jelicie cienkim. W związku z tym ta produkcja nie ma właściwie żadnego znaczenia dla zaspokajania zapotrzebowania organizmu na tę witaminę.

 

Jakie są najczęstsze przyczyny niedoborów wit B12 ?

Głównymi czynnikami wpływającymi na możliwość niedoboru tej witaminy są:

• diety wegańskie i wegetariańskie, gdyż witamina ta jest typowo „odzwierzęca” , trudno tym samym szukać  jej aktywnych form w roślinach
• podeszły wiek, który ściśle koreluje z występowaniem zaburzeń kognitywnych i neurodegeneracyjnych. Zaburzenia występujące w obrębie układu pokarmowego, bądź naturalne problemy z absorpcją kobalaminy występujące wraz z wiekiem pacjenta sprzyjają powstawaniu niedoborów witaminy B12.
• zaburzenia wchłaniania i/lub trawienia, które obecne są w zaburzeniach mikroflory jelitowej, wiążą się także z alergiami, czy nietolerancjami pokarmowymi.
• stosowanie leków z grupy inhibitorów pompy protonowej lub metforminy (ogromna większość pacjentów przyjmujących latami metforminę, wykazuje duże niedobory tej witaminy z powodu braku jej równoległej suplementacji w trakcie leczenia)

 

Czy można samodzielnie zaobserwować objawy niedoboru witaminy B12 ?

Niedobór B12 nie zawsze bywa szybko diagnozowany. Dlaczego tak się dzieje? Objawy zaburzeń często są mało charakterystyczne i do złudzenia mogą przypominać nieprawidłowości innych chorób. Nierzadko pacjent odwiedzi wielu lekarzy, zanim dojdzie do sedna problemu. W związku z tym, że ta witamina jest zużywana powoli, a jej zapasy w wątrobie wystarczają na długie miesiące, lekarze bardzo rzadko szukają tropu zgłaszanych dolegliwości w niedoborach B12. Dodatkowo, nie ma jasnej definicji niedoboru, ani też jednego znormalizowanego badania, które wszyscy lekarze mogą uznawać za prawidłowy. Istnieją jednak badania mówiące o związku między niedoborem witaminy B12, a wystąpieniem chorób związanych z demencją bądź otępieniem w wieku podeszłym. Inne dowodzą, że niedobór witaminy B12 prowadzi do wzrostu stężenia homocysteiny, a przez to zwiększa ryzyko chorób układu sercowo-naczyniowego. Niedobór skutkuje również rozwojem anemii. Analiza badań zleconych przez lekarza oraz uważne wysłuchanie opisu dolegliwości zgłaszanych przez pacjenta, jest szansą na odnalezienie sprawcy złego samopoczucia pacjenta.

 

Co powinno nas zaniepokoić?

• chroniczne zmęczenie, nie mijające mimo odpowiedniej ilości snu
• mrowienie, drętwienie kończyn, zaburzenia czucia
• ewidentne zmiany w układzie nerwowym (neurologiczne oraz psychiatryczne)
• mgła umysłowa, pogorszenie sprawności umysłowej, brak koncentracji, problemy z doborem słów, zaburzenia płynnych wypowiedzi, zaburzenia pamięci
• uczucie niepokoju, lęki, czy nawet depresja
• chwiejny chód, uczucie „pływania”, zaburzenia równowagi
• niekontrolowane wybuchy złości, zmienność nastroju, zaburzenia osobowości pacjenta
• zaburzenia  w układzie krwiotwórczym, widoczne w badaniu morfologicznym (anemia)

 

Jak zdiagnozować niedobór B12?

Zbadanie poziomu witaminy B12 w organizmie nie jest takie proste, jak mogłoby się wydawać. Wykonanie kilku badań, da dopiero szerszy obraz.

 

Jakie badanie warto zatem wykonać?

• poziom witaminy B12 w surowicy
• holoTC
• MMA (kwas metylomalonowy) w moczu

 

Poziom B12 w surowicy – najczęściej wykonywane przez lekarzy i pacjentów badanie. Mało kto z nas ma świadomość, że mimo, że najstarsze i najtańsze – jest również najbardziej zawodnym testem sprawdzającym poziom B12 ze wszystkich aktualnie dostępnych. Można za jego pomocą wykryć poważne niedobory, ale już wysokie poziomy B12 w surowicy nie muszą być wcale wyznacznikiem zbyt agresywnej czy długotrwałej suplementacji prowadzonej przez pacjenta. Badanie ogólnego poziomu witaminy B12 we krwi ma niewielkie znaczenie diagnostyczne, gdyż ilość witaminy, którą organizm może faktycznie wykorzystać może być zgoła inna. Niedobór komórkowy może istnieć nawet przy bardzo wysokim poziomie witaminy B12 w surowicy. Możemy jednak posiłkować się pewną wskazówką przy odczycie poziomu B12 w surowicy – parametry MCV i MCH w morfologii krwi – ich poziom podnosi się przy niedoborach B12 lub folianów.

Badanie HoloTC

Wynik określamy z surowicy i w ten sposób mierzymy ilość dostępnej biologicznie witaminy B12 związanej z transkobalaminą II. Niższy poziom holoTC we krwi – można uznać, że organizm nie otrzymuje wystarczającej ilości użytecznej witaminy B12 i że jej zapas w organizmie zaczyna się wyczerpywać.

Poza ww. badaniami, warto wykonać pomiar produktów metabolizmu, które są związane z witaminą B12, aby uzyskać szerszy obraz niedoborów B12.

Badanie homocysteiny: Najbardziej pożądany poziom homocysteiny to przedział 6.5-8, idealnie około 7. W sytuacji, gdy mamy niedobór B12, homocysteina rośnie. Warto jednak wiedzieć, że jej poziom uzależniony jest też od innych czynników, m.in. poziomu folianów czy istniejących stanów zapalnych w organizmie.

Kwas metylomalonowy (MMA) w moczu: obecnie najprostszy sposób wykrycia niedoboru witaminy B12, ma wysoką specyficzność. Jego zaletą jest to, że można bardzo wcześnie określić, czy w komórkach jest wystarczająca ilość aktywnej witaminy B12.

 

Idealnym rozwiązaniem jest wykonanie wszystkich ww. badań. Dają one bowiem szerokie spojrzenie na problem.

Niedobór witaminy B12 przebiega w kilku etapach i pojedynczo wykonywane badania nie zawsze pokażą wiarygodne wyniki bez uwzględnienia poszczególnych etapów wyczerpywania się B12 i jej obrazu w wynikach:

ETAP 1: niedostateczna podaż B12 – organizm zaczyna wyczerpywać jej zapasy, komórki są jeszcze zasilane – holoTC już jest niskie, ale MMA i poziom B12 w surowicy nic jeszcze nie pokażą

ETAP 2: poziom zapasów jest krytycznie niski, istnieje niedobór witaminy B12 w komórkach – holoTC niskie, MMA wysokie, poziom B12 w surowicy nadal może nie pokazywać niedoboru, może być wręcz wysoki

ETAP 3: przy obecności ciężkiego, klinicznego niedoboru B12 – holoTC niska, MMA wysokie, B12 w surowicy niskie

 

Podsumowując, moc witaminy B12 przejawia się w:

• przebiegu wielu przemian metabolicznych i energetycznych,
• prawidłowym funkcjonowaniu układu nerwowego,
• procesie łączenia z innymi witaminami oraz substancjami, jak np. kwas foliowy i wpływie na metabolizm homocysteiny (nadmiar tego aminokwasu prowadzi do zmian miażdżycowych – odpowiednia suplementacja dość sprawnie niweluje powstały problem)
• we wpływie na produkcję i dojrzewanie krwinek czerwonych
• poprawie funkcjonowania układu immunologicznego człowieka
• zmniejszaniu uczucia zmęczenia
• umożliwianiu syntezy kwasów nukleinowych
• prawidłowym wzroście i podziale komórek

 

Pamiętajmy, że diagnostykę oraz celowany dobór suplementacji należy zawsze przeprowadzać pod okiem lekarza lub doświadczonego dietetyka.